अजन्मा

अस्वस्थ वाटांचा

अज्ञात प्रवास

अज्ञाताकडेच

अविकारी मनाने

आसमंत निरखीत

अमर्याद

अस्फुट किंकाळी

आदिभयाची

अजन्मा

- श्रीपाद कोठे

नागपूर

सोमवार, १९ नोव्हेंबर २०१३

ऋतुवेगळे प्रहर

ऋतुचक्र
फिरतेच आहे,
ऋतुरंग
पालटतच आहेत,
ऋतुगंध
दरवळतोच आहे,
ऋतुलीला
बहरतेच आहे,
ऋतुगाणे
फुलतेच आहे,
ऋतुविभ्रम
नाचतच आहेत,
पण
सारे काही
भिंतीवरल्या चित्रासारखे...
जगण्याचे
ऋतुवेगळे प्रहर होऊन

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

अंत्ययात्रा... स्वप्नांची...

मी पाहिले स्वप्नांना
तडफडताना
मन विदीर्ण करणारी
त्यांची घालमेल
चिरंजीव व्रण उठवणारी
त्यांची असहाय्य धडपड
अपघाती मृत्युनंतरचे
त्यांचे तुकडे गोळा करून
अंत्ययात्राही काढली
तुकड्यांच्या त्या गाठोडयाची
पण,
ते गाठोडे सरणावर ठेवले
अन् क्षणार्धात
चुड लावण्यापूर्वीच
जाउन बसले ते
उडी मारून
शेजारच्या चिंचेवर...
विषण्णपणे परतलो
अन् स्वप्नांच्या कलेवराचे
ते गाठोडे
पुन्हा हातात तयार...
वारंवार प्रयत्न केला
आयुष्यभर, रोज
प्रत्येक क्षणी
पण, प्रत्येक वेळी
सारे काही तेच आणि तसेच
सरणावर ठेवताच
उडून चिंचेच्या झाडावर
आणि परत येताच
पुन्हा हातात तयार...
काळाच्या दयेने
माझीही अंत्ययात्रा निघाली
अंत्यसंस्कार झाले
थडगेही बांधले गेले
आणि त्या चिंचेच्या झाडावरील
स्वप्नांच्या कलेवराचे गाठोडे
शेजारी येउन बसले
मलूलपणे, निमूटपणे...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

ग्रेसला

कवीवर्य ग्रेस यांचा आज (१० में) वाढदिवस. आज (१० में २००९ रोजी) ते ६८ वर्षांचे झाले. त्यानिमित्त-


तू गाणी गातोस संध्याकाळची
रंगबिरंगी उदासीची
क्षितिजे भेदून जाणार्या नजरेनी
न्याहाळतोस तलम पापुद्रे
माणसांचे, विचारांचे, भावनांचे
या समग्र अस्तित्वाच्या कोलाहलाचे
भयकंपित मनाने खोदतोस
विराट लेणी शब्दांची
अन् मुक्काम ठोकतोस
निबिड अरण्यातल्या
अलक्षित अंधारगुहेत
... ... ... ... आणि
विदीर्ण झालेले आम्हीही
घेतो, तुझ्या पदचिन्हांचा मागोवा
अनाम ओढीने,
अनसूय अजाण भाबडेपणाने
अंधाराच्या, अज्ञाताच्या
अनावर आसक्तीने
... ... ... ... म्हणूनच
थांबू नकोस
चालत राहा
जड झालेल्या अधीर पावलांनी,
आमच्या शापित अस्तित्वाला
करुणेचे दयार्द्र चंदनलेपन करण्यासाठी...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

नवलकथा

नवलकथा ऐकवतोय
एका झाडाची
या झाडाने म्हणे,
एका पांथस्थाला
एक निवाराच मागितला
सावली हवी म्हणून...
एकाला तर चक्क
म्हणाले हे झाड़
की बाबा,
मला फिरायलाच घेउन चल
खूप कंटाळून गेलो आहे
एकाच जागी...
आणखीन एकाच्या तर
इतकं मागे लागलं
काय तर म्हणे,
माझ्याशी बोलतंच जा
माझ्याशी कोणी बोलत नाही...
त्या झाडाच्या
अशा विचित्र मागण्या ऐकून
त्याखाली विसावणारे सगळे
आता त्याला सोडून
गेले म्हणतात दुसरीकडे,
आणि बरं तर बरं
त्यांनी एकमताने
एक ठरावही केला की,
या झाडाला वेड लागलंय,
त्याला कुठे अधिकार असतो का?
असं काही मागायचा,
त्याने फक्त देतच राहायचं असतं,
वगैरे वगैरे...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

अंगणातलं स्वप्न..!??

अंगणातलं स्वप्न..!??
अं हं... छे छे...
स्वप्नच, पण डोळ्यातलं
ज्याला अंगण नाही असं
क्षितिजापार पोचणारं
आभाळालाही कवेत घेणारं
दुर्दम्य सागरलाटांचं
झुळझुळ वाहणार्या सरितेचं
विराट सिंहगर्जनेचं
आणि कोकीळ कूजनाचं
एकांतातील कोलाहलाचं
आणि कोलाहलातील एकांताचं
आत आत बुडी मारत
उसलळून एव्हरेस्ट गाठणारं
उघड्या डोळ्यांनी स्वप्न पाहणारं
आणि स्वप्नातून खाडकन जागं करणारं
तुझं स्वप्न-
कुंपण न ओलांडताही
विश्वप्रदक्षिणा घालणारं...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

निरोप

वातावरण कसं प्रफुल्लित झालंय आज
वसतिगृहाची झाडझुड, स्वच्छता
कालपासूनच सुरू झालीय
आज मोठे पाहुणे येणार आहेत ना !!
मागच्या, पुढच्या, बाजूच्या आंगणात
छान पाणी शिंपडलंय
मघाशी त्या वडाखाली काय छान वाटत होतं...
सनई लागली आहे,
खूप सारी फुलं लावली आहेत
गुच्छ ठेवले आहेत
त्यांचा सुवास किती गोड वाटतोय
सगळी मुलं, मुली तयारी करताहेत
गणवेषाची इस्त्री, बुट-मोजे, वेणीफणी
सगळी लगबग चाललीय
खूप आनंदात आहेत सगळे
अन् छोटसं दु:खही
आनंद आणि दु:ख एकत्रच
कारणही एकच दोन्हीसाठी
आज आमचा कान्हा चाललाय
आमच्यापासून दूर, आम्हाला सोडून...
वेळ काय घालवतोय मी
तयार व्हायचय लवकर
आज मंचावर जायचंय मला...
आले, आले, पाहुणे आले
टाळ्यांचा कडकडाट झाला
स्वागतगीत छान म्हटलं या मुलींनी
बाईंनी परिचय करून दिला पाहुण्यांचा
स्वागतही झालं
सरांनीही सांगितलं आजच्या कार्यक्रमाबद्दल
आता माझी पाळी
बाईंनी माझं नाव पुकारलं
मी मंचावर चढलो
गुलाबांचा पुष्पगुच्छ
आणि शर्ट-प्यान्टचा डब्बा
कान्ह्याला दिला,
म्हटलं- हे तुझ्यासाठी
आम्हा सगळ्यांकडून,
मिठीच मारली त्याने मला,
मला पाठीवर उष्ण ओलावा जाणवला
मी बाजूला झालो हळूच...
कान्हा उभा राहिला
मनोगत व्यक्त करायला
आणि बोलू लागला-
`मित्रांनो,
कितीतरी वर्षं झालीत
मी तुमच्याबरोबर राहत होतो
आता नसेन तुमच्याबरोबर
मला सगळं आठवतंय
फिरायला जाणं, दंगामस्ती, मारामारी
खाणंपिणं, गाणी म्हणणं,
चोरून आंबे खाणं,
आजारी पडणं,
आपल्या बाई, आपले सर
आणि तुम्ही सगळे...
पण आज एक नवीन रस्ता
आलाय माझ्यासमोर
आता तोच माझा रस्ता
म्हणून साथ सुटणार तुमची
पण, त्याच रस्त्यावरून
मी परत येत जाईन
दर आठवडयाला, तुम्हाला भेटायला
आणि तुम्हाला सांगेनही
खूप काही,
आपल्या या होस्टेलबद्दल
तुम्ही दिलेल्या या फुलांबद्दल
आणि
मला दृष्टी देऊन सृष्टिची कवाड उघडणार्या
त्या डॉक्टरांच्या, त्या देवदूताच्या हातांबद्दल
मला दृष्टी देणारा तो दाता तर
ही सृष्टी सोडून केव्हाच निघून गेलाय
आपण सारे त्याच्यासाठी
टाळ्यांचा कडकडाट करू या...!!'

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

उदास उजेड

संध्याकाळ झाली की,
उदास उजेड
चालून येतो माझ्यावर
आणि नि:शस्त्र, असहाय्य सैनिकाला
पराभूत केल्याच्या थाटात
निघून जातो पुढे
पुन्हा परतून येण्यासाठी...
त्याचे एकेक अस्त्रही जहाल असते
ब्रम्हास्त्रासारखे,
कधी असतो
शेतातून परतलेला बैल
गोठ्यात बांधलेला, एकटा
धपापणारा, तोंडातून फेस गाळणारा...
कधी असतो एक मुलगा
१०-१२ वर्षांचा
ज्याच्या डोळ्यात असतो संगम
अस्ताचलावरील सूर्याचा आणि
जन्मदात्या मातेच्या चितेचा...
कधी असतो थवा पक्ष्यांचा
आंब्याच्या, कडुलिंबाच्या, शेवग्याच्या
वा कुठल्याही झाडावरचा
ज्यांच्या कंठातून
कलकलाटाच्या रुपाने निघत असते
कालवाकालव अंतरातली...
किंवा कधी कधी
रेल्वेच्या प्रवासात
खिडकीतून पाहिलेली
बाया- माणसे- मुले
आपापल्या झोपडीच्या
दारात, अंगणात बसून
निरोपाचे हात हलवणारी
प्रवाशांकडे पाहून...
... तू देखील
अशाच संध्याकाळी
निघून गेली होतीस नं
मला,
उदास उजेडासोबत सोडून...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

नचिकेता

प्रश्न पडू द्या प्रश्न
मला, तुम्हाला, यांना, त्यांना
सगळ्यांना पडू द्या प्रश्न
लाखो, करोडो प्रश्न
अभेद्य खडक फोडणारे,
मनोसागराचा तळ गाठणारे...
डोंगरमाथ्यावर भटकणारे
मनाच्या गुहेत लपणारे...
रानावनात बागडणारे
मनाच्या बागेत विहरणारे...
रंगीबेरंगी फूलपाखरांसारखे
आणि काळेकभिन्न रानटी...
बासरीसारखे मधुर
तसेच रणवाद्यांचा कल्लोळ उठवणारे...
खडीसाखरेच्या मधुरतेबरोबरच
मिरचीच्या झणझणित ठेच्यासारखे...
उत्तरांचे साचे फेकून देऊन सत्याचा शोध घेणारे
नचिकेत्याच्या आत्मशोधासारखे...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

मृगजळ

वाट फुटेल तसा
चालत होतो,
दिशाहीन पावलांना
मातीत रुतवत
भटकत होतो
नि:संग, अमनस्क !!
अचानक कुठुनशी साद आली
अनाम, अनोळखी...
मान वळवली तर तू
दूर उभी राहून खुणावत होतीस
म्हणालीस-
ये असाच सरळ रेषेत
पोहोचशील माझ्यापर्यंत !!
माझ्या मनात मात्र संभ्रम...
हळूहळू तू आलीस
माझ्याजवळ
हळूच आपला हात लांबवून
स्पर्श केलास आणि
परतून चालू लागलीस...
पुन्हा जाऊन उभी राहिलीस
जुन्याच जागेवर अन्
घातलीस साद
मी पाऊल टाकलं
तुझ्या वाटेवर
एक, दोन, तीन आणि असंख्य...
दिशाहीन पावलांना
गवसली दिशा
मनाला संग लाभला तुझा...
पण काय?
ओळखीच्या स्थानी पोहोचतो तर
तू गायब
मधेच दिसतेस, खुणावतेस
मी पुढे येतो
तू गायब...
हा कसला खेळ
जीवघेणा
मृगजळाचा...!!!

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

ज्वालामुखी

वर्षं झालं
अजूनही आईच्या डोळ्यातलं
पाणी सरलं नाही
बाबांची शून्य नजर स्थिरावली नाही
येणारे जाणारे सुरूच आहेत
त्यात- भाऊ बहिणी आहेत,
नात्यागोत्याचे आहेत,
मित्र मैत्रिणी आहेत
आणि पोलिस अधिकारीही
पण सारेच चेहरे भकास...
पण आज असह्य झालं
आई आली चहाचा कप घेउन
आणि फेकून दिला मी
तिच्या हातातला कप
थरथरत उभी राहिली
कितीतरी दिवसांनी आज पहिल्यांदाच,
लाखो ज्वालामुखी डोळ्यातून सांडत होते
अन् जिभेचा पट्टा सुरू झाला
- दांडपट्ट्यासारखा,
... नको मला काही
नको तुमचं खाणंपिणं
काळज्या करणं
तुमचे मायेचे हात
आणि तुमचा अश्रुपात,
निघून जा
आणि कृपा करून बंद करा
ते संतत्वाचे षंढबोल...
माझ्यासाठी दु:ख करताहेत म्हणे !!
अरे एकही माईचा लाल नाही तुमच्यात
माझ्या पाठीवर मायेचा
हात फिरवतात म्हणे...
थू:,
एखाद्या हाताने सुरी फिरवली असती ना
त्या नराधमाच्या गळ्यावर
तर न फिरवताही
मायेचे शतसहस्र हात
फिरले असते पाठीवरून...
माझ्या हृदयातल्या लाखो ज्वालामुखींपैकी
एखादी ठिणगी तरी तुमच्या डोळ्यात
दिसली असती तर
दाह किंचित कमी झाला असता, कदाचित...
अरे बलात्कार कोणावर झालाय,
माझ्यावर की तुमच्यावर??
माझ्यावर आपबिती ओढवली
तेव्हाही मी प्रतिकार केला रे,
ओरबाडलं नखांनी
दातांनी चावे घेतले
जे शक्य झालं
ते सारं केलं प्रतिकारासाठी,
माझी शक्ती कमी पडली...
पण तुम्ही??
तुम्ही तर काही न होताच
लुळेपांगळे झालात...
छि:,
लाज वाटते मला तुमची,
आता मलाच निघायला हवं
नराधमाच्या नरडीचा घोट घ्यायला
आणि तुमच्या षंढत्वाची चिता रचायला...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

अभिनय

आभासी जगण्यात
अर्थरंग भरण्याचा
अभिनय...

अशांत मनाची
अवस्था लपवण्याचा
आटापीटा...

अद्भुताच्या दिशेला
आशाळभूत नजर
अनावर...

अंतरीचे भकासपण
अखंड जाळणारे
अनिर्बंध...

असहाय्य तडफड
अस्तित्वासाठी
अकारण...

आयुष्यरेषेला शाप
अनादि उदासीचे
अबोलपणे...

असण्याचे सोहळे
अचेतनाचे
अर्धवट...

अ आ इ ई उ ऊ
असेच काहीतरी
अकल्पित...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

माझ्या मनात मनात

माझ्या मनात मनात
शिळ कवितेची घुमे
तिच्या ओळीओळीतून
तुझे पाऊल वाजते....!

तिच्या ओळीओळीतून
चंद्र चांदणे सांडते
माझ्या मनी अलगद
तुझे पाऊल वाजते....!

माझ्या मनी अलगद
आली कशी तू भरून
कुंदकळ्या वेचताना
तुझे पाऊल वाजते....!

कुंदकळ्या वेचताना
तुझी मूर्त ती बावरी
अलवार स्वप्नामधी
तुझे पाऊल वाजते....!

अलवार स्वप्नामधी
नको शपथ तू घालू
जन्मभर डोळ्यामध्ये
तुझे पाऊल नाचते....!

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

सूर्यमार्गाचा प्रवास

ठाऊक आहे मला
खडतर आहे हा रस्ता
खडतर रस्ता कसला,
समरांगणच ते
सतत जळायचं एवढच
अग्निमय अस्तित्वाचंच हे चालणं
वार्याची झुळूक, तरूंची छाया
या मार्गावर नसणारच
जलदांचीही वाफ करून टाकणाराच हा रस्ता
कोणी धन्यवादासाठी
हात हाती घेतो म्हटले तरी अशक्य
तमभरला गारठा दूर सारून
जीवनाची ऊब तयार करणं
हेच माझं नियत कर्म
आणि त्यासाठी जळत राहणं हेच प्राक्तन
पर्याय तरी कुठे आहे माझ्याकडे अन्य
हा मृत्युंजयाचा आत्मयज्ञ
हा सूर्यमार्गाचा प्रवास
स्वत: स्वीकारलेला, की लादलेला?
समाधानाचा की जुलुमाचा??
हा त्याग की आहुती???
चला, चला...
विचार कसला करतोय,
मला थांबता नाही येत...!!!

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

पावा

कुणी तरी हाती ठेवला
आयुष्याचा पोकळ पावा
आणि म्हणाले-
घे, हे तुझ्यासाठी...
हरखून गेलो
ते नळकांड हाती पडताच,
आणि ओठी लावून
मोठ्याने फूंक घातली
आवाज आला भसाडासा
मौज वाटली
पुन्हा घातली फूंक
पुन्हा भसाडा आवाज
खूप टाळ्या पिटल्या...
आणि मग छंदच लागला-
फूंक घालण्याचा,
कधी हलकेच, कधी जीव तोडून
जशी फूंक तसा आवाज
हेही उमगू लागले,
छिद्रांवर बोटे फिरली
स्थिरावली
फुंकरीनेही आधार शोधले
त्या पोकळीत
चाचपडत चाचपडत
आधार घेत घेत
उभी राहिली सरगम,
मग त्या स्वरांचे खेळ
कधी हा पुढे कधी तो पुढे
कधी एक खाली कधी दुसरा वर
हे गाणे असते याचीही उमज पडू लागली
कान आणि मन सुखावू लागले
आणि अकस्मात्
पोकळी भेदून काही तरी आत शिरले
तडा गेला पोकळीला
मग सारेच काही निराधार झाले
... ... ... ... ...
आताही फुंकर घालतो
स्वर चिरके उमटतात
पावसाळी रातकीडयान्ची
कर्कश्श किरकिर जणू
फुंकरीमागची ताकद वाढली की
कर्कश्शपणाही वाढतो
आता टाळ्या नाही पिटत
आता फक्त समजावतो- स्वत:ला,
पोकळीलाही तडा जातो,
पोकळीलाही तडा जातो बरं...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

तो,

तो,
फक्त कापुराचा भास
सुमनांचा सुवास
मायेचा ध्यास
आणि तुझा श्वास...

तो,
फक्त असण्याचे नाव
नसण्याचे भाव
जीवनाचा डाव
आणि तुझा पडाव...

तो,
फक्त अभावांची साद
अव्यक्ताची याद
अतृप्तीची ब्याद
आणि तहान अमर्याद...

तो,
फक्त नसण्याची कला
रिकामा झुला
ओसाड मळा
आणि अंतरीचा लळा...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

आताशा,

आडोसा दूर नको करू
अंधार पळून जाईल ना
आताशा, उजेड नाही दुडदुडत येथे...

आवाज नको देऊ
आभास विरून जातील ना
आताशा, पावा नाही गुणगुणत येथे...

आठवण नको काढू
अजाणता उचकी लागते ना
आताशा, प्राजक्त नाही बहरत येथे...

ओळख नको दाखवू
ओठी सरगम येईल ना
आताशा कोकिळ नाही गात येथे...

अलगद स्वप्नी नको येऊ
अंतरी डोह डहुळतात ना
आताशा, किनार्यांचा भरवसा नाही येथे...

ओंजळ नको भरू पूर्ण
ओसंडून वाहील ना
आताशा, नेत्रांना पूर नाही येत येथे...

आसमंती नको विहरुस
आसमानी रंग खुलतील ना
आताशा, इंद्रधनू नाही फाकत येथे...

अत्तर नको लावू
अलवार गंध पसरतील ना
आताशा, चंदनही शांतवत नाही येथे...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

पुन्हा एकदा

पुन्हा एकदा सावरतोय
स्वत:ची लक्तरे,
नवा तडाखा बसलाय ना,
कोणीतरी बसतो मानगुटीवर
म्हणतो- जीव दे
कधी असतो कसाब
कधी रामलिंग राजू
देऊन टाकतो मी- जीव,
कारण मी?
मी तुझाच अंश ना?
निर्गुण, निराकार
दु:ख नाही, वेदना नाही
शांति शांति शांति...
जातात जीव, जाऊ दे
लुटतात तिजोर्या, लुटू दे
चौकशा करू
निवाडा करू
अपराध्यांना शिक्षा करू
सच्चिदानंदी शांतपणाने...
शेवटी पापाचा घडा भरायला हवा ना
शंभर पापे झाल्यावरच होईल ना
शिरच्छेद शिशुपालाचा...
वा रे सौदागर
एका डोक्यासाठी
शंभर डोकी हवीत तुला,
पहिल्याच पापाला का रे
घालत नाहीस घाव?
न पेक्षा
एकदा मोठ्या मनाने
देऊन टाक ना
स्वत:च्या षंढत्वाचा कबुलीजबाब...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

अवसेचे चांदणे

अवसेचे चांदणे
अंगभर लपेटून घेतले
अशांत जाणिवा उफाळून आल्या
अतीताचे बोट धरून

आभाळभर पसरलेली
अनादि अस्तित्वाची लुकलुक
अमर्याद सौंदर्याची उधळण करीत
ओठंगून उभी होती

अढळ ध्रुवतार्याचा ताठा
अजिंक्य योद्ध्यासारखा
अभ्राच्छादित मनाला
आव्हान देत होता

आठवांचा महापूर आला
ओठांवर लकेर घुमली
आयुष्याची वळणे आठवून
आसवांनी दाटी केली

अंधारावर रेखलेली
अनमोल नक्षी
अभयदान देत होती
अस्वस्थ हुंकारांना

अविनाशी चेतना
ओरडून ओरडून सांगत होती
अवसेला टाळू नको
अंधाराला भिऊ नको

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

अद्वैत साधायचंय मला

अद्वैत साधायचंय मला
आपलंच आपल्याशी

अस्तित्वाच्या गाभार्यात
अरुपाचं रुपाशी

आनंदाचा मुखवटा घालणार्याचं
आसवांची सोबत करणार्याशी

अंधारगुहेत हरवलेल्याचं
आकाशझेप घेणार्याशी

अनवट वाटा चालणार्याचं
आर्त टाहो फोडणार्याशी

असाध्य स्वप्ने पाहणार्याचं
अचानक कोसळून पडणार्याशी

अपूर्व मानसचित्रांचं
अनाकलनीय वास्तवाशी

अमानुष मानसक्रीडेचं
अजोड रसिकतेशी

अहंकारी पौरुषाचं
अलिप्त मार्दवाशी

अडखळणार्या शब्दांचं
अल्लड भावनांशी

अंगाईच्या स्वरांचं
आभामयी बंदीशींशी

आभासी जगण्याचं
आशयघन जीवनाशी

अद्वैत साधायचंय मला
आपलंच आपल्याशी

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

अबोल पाखरे

अंतहीन वेदनेचा
अमूर्त क्रूस खांद्यावर ठेवून
आल्या पावली परतलीस...

आभाळचांदणे गात्री पेरून
आषाढफुलांची परडी हाती ठेऊन
अवघड वाटेवर आणून सोडलंस...

अतर्क्य भूतकाळाचं बोट धरून
अनंत भविष्यकाळ पसरलाय
अजस्र वाळवंटासारखा...

आठवांची माळ गुंफून
आगमनाची वाट पाहतो
आसवांच्या सोबतीने...

अग्निफुलांची वर्षा झेलत
अभावांची गीते गात
आळवणीची सतार छेडतो...

आकाशगामी आयुष्यरथ
अष्टदिशांनी चौखूर उधळलाय
अभावितपणे...

ओढाळ मनाची
आवर्तनावर आवर्तनं
अनाहूतपणे चालणारी...

अंधारकोठडीच्या बंद दारावर
अविराम धडकणारी
अबोल पाखरे जणू...!!!

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

अस्तराची मोजडी

अचानकपणे तुझं येणं
आयुष्यभर पसरून राहणं
अनवाणी पावलांना जणू
अस्तराची मोजडी घालणं,
अकाली पावसासारखं गाठलंस
आनंदाचं झाड रुजवलंस
ओंजळीत दव साठवून
अलगदपणे फुलवलंस,
आली आली म्हणत होतो
आत आत गात होतो
आता पुन्हा कधी येईल
असाच ध्यास घेत होतो,
आरपार घुसलीस एकदम
अभावितपणे मुरलीस चटकन
अळतारेखल्या पावलांनी
आरस्पानी हसलीस खुदकन,
ओठ दुमडून म्हणलीस एकदा
असेल काय ऋणानुबंध
आपण दोघे कोण कुठले
असाच राहो भावबंध,
अशीच एकदा हळूच आलीस
अलवारपणे डोळे झाकलेस
अंगणी चंदनसडा शिंपलास
आसमंती प्राजक्त उधळलास...!!!

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

अंतरातला काहुरजाळ

अंतरातला काहुरजाळ
अनावर उफाळला
अंधारभरल्या विश्वाच्या
आदिभयासह नृत्य करीत,
अक्राळविक्राळ थैमान घालीत
अचकट विचकट हास्य करीत
असभ्यतेचा हात धरून
असह्य वणवा पसरित,
अबोध सहनशीलता
अन्यायाच्या टाचेखाली चिरडली
अस्तित्वाचा पोरखेळ झाला
अन् मर्यादा अमर्याद झाली,
अग्निज्वाला धडाडल्या
अणुस्फोटांनी चिंधड्या उडवल्या
अगणित ज्वालामुखी जागे झाले
असाधारण समूर्त होऊ लागले,
अनिलाची झुळझुळ मालवली
आल्हादस्वर दुभंगले
अंशुमानाची तेजस्वी किरणे धुरकटली
आदिनाथाचे तांडवही उणावले,
अनिकेत
अनिर्बंध
असहाय्यतेने
अविनाशही हादरला...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

असंभवाचा गर्भसंभव

अज्ञाताच्या महाद्वारातून बाहेर पडलो
असीम ऊर्जेसह,
अनादि जिगिषेने
अथांग सागरात झोकून दिले,
अनाम बंधने स्वीकारून
अकारणच पोहत राहिलो,
अजेयाचा छंद घेउन
अनामिक संघर्ष केले,
अनिर्बंध क्रौर्याला
असाध्य प्रेमाने मात दिली,
अगोचर कोमलतेची
असफल आहुति दिली,
अनिमिष निमिषांचा
अगाध ध्यास घेतला,
अतृप्तीची शाल पांघरून
अखंडाची चैतन्यशलाका उजळली,
अव्यक्ताची खिल्ली उडवित
अज्ञानाची मशाल पाजळली,
अर्ध्यावरून नजर वळवली
अनंत योजने दूर होतो
आरंभाच्या क्षणापासून,
आता फक्त प्रतीक्षा
असंभवाच्या गर्भसंभवाची
अश्रापसी...!!

-श्रीपाद कोठे
नागपूर

नका नका रे दु:खांनो

नका नका रे दु:खांनो
नका सोडुनिया जाऊ
तुमचाच साथ मला
नका एकला ठेऊ...

आजवरी संभाळले
धीर दिला दोन्ही हाते
सोबतीला येउनिया
वाट दावी सवे सवे...

कधी केला ना कंटाळा
थकव्याचा ना देखावा
आज का रे आठवला
सवंगड्यांचा मेळावा...

तुम्हीच रे माझ्यासाठी
ठाव्या नाही दूजा गाठी
अर्ध्यावर कुणा पुसू
येता का रे माझ्या पाठी...

थांबा ना रे दु:खांनो
तुमचीच याद येते
सुखाच्या रे सोबतीने
क्षणभरी न गमते...

तुम्हाही का झाले आता
माझे असणे नकोसे
आण परी तुम्हा माझी
सवे माझ्या येण्यासाठी...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

वेडे कुठले...

खूप दिवसांपासून
आसवे मागे लागली होती,
आज तर हट्टच धरून बसलीत-
`आम्हाला बाहेर यायचंय,
वहायचंय'
खूप झटापट झाली,
मग म्हणालो,
`बरं या !'
खूप आनंद झाला त्यांना
उड्याच मारल्या बेट्यांनी
मग म्हणाली,
`अरे पण खांदा कुठे
आम्हाला वाहायला?'
क्षणभर विचार केला,
मान झुकवली आपल्याच खांद्यावर
आणि म्हटलं- `वाहा'
मनसोक्त वाहिलेत बेटे...
वेडे कुठले...

-श्रीपाद कोठे
नागपूर

मनामनातील स्वरयोग्याला...

पंडित भीमसेन जोशी यांना भारतरत्न पुरस्कार जाहीर झाला आहे. जीवनातील अभिजाततेवर प्रेम करणार्या सार्यांसाठी हा आनंदाचा क्षण आहे. एखाद्या गोष्टीसाठी आयुष्य वाहून घेणे ही सामान्य बाब नाही. अशी माणसं दुरापास्त असतात.


हा सत्कार आहे
स्वरांच्या सरितेचा
सुरांच्या सागराचा
संगीताच्या कैलासलेण्याचा...
हा सत्कार आहे
प्रदीर्घ तपश्चर्येचा
अखंड साधनेचा
महान ध्यासाचा...
हा सत्कार आहे
देहुच्या तुक्या वाण्याची
अभंग वाणी
आपल्यापर्यंत पोहोचवणार्या आवाजाचा...
हा सत्कार आहे
तुम्हाला मला
नादब्रम्हाचे वेड लावणार्या
स्वरभास्कराचा...
हा सत्कार आहे
सच्च्या सुरांचा
अभिजात कलेचा
अरूप सौंदर्याचा...
हा सत्कार आहे
दमदार माणसाचा
अतुल्य सामर्थ्याचा
भीमसेनाचा...
हा सत्कार आहे
गायकाचा
वैष्णवाचा
माणसाचा...
हा सत्कार आहे
मिले सुर मेरा तुम्हारा सांगत
करोडो मनांची तार छेडणार्या
मनामनातील स्वरयोग्याचा...
अभिवादन... अभिवादन... अभिवादन...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

मुखाग्नि मागतेस?

मुखाग्नि मागतेस?
देईन, ..... देईनही...
पण, त्यावेळी मी चितेत उभा असेन
हे लक्षात असू दे
जीवाचं पाणी पाणी झालं असेल
डोळ्यातून गंगा, यमुना, सरस्वती वाहत असतील
तरीही विझणार नाही माझी चिता !
एकच करशील?
मृगाची एक धार होऊन येशील?
शेजारच्या नदीतून वाहशील?
माझी रक्षा त्यात विसर्जित होईल
आणि मी तुझा हात धरून निवांत होईन
अनंताच्या प्रवासासाठी, निर्धास्तपणे...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

स्वयंभू

फटाक्यांचे आवाज थांबलेत आता,
पूर्णपणे...
कचरा पडलाय सर्वत्र
बारूदही निर्जीव, निकामी...
फुलांच्या माळाही सुकल्या
उद्या वाळतील
परवा निर्माल्य कचरापेटीत...
रांगोळीचे रंग सुस्तावलेत
माणसांच्या, बायांच्या वावराने विस्कटलीही
उद्या झाडूचा एक फटकारा, बस...
शुभेच्छांचे आवाजही विरलेत
विस्मृतीतही जातील लगेच
उद्या पहाटे अस्तित्वहीन...
अंगणातल्या उदास पणत्या
भरलेलं तेल संपलय
ज्योती विझून गेल्या...
सर्वत्र निस्तब्धता
मनातल्या अनाम अनादी
स्वयंभू अंधारासारखी...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

तोडीच्या प्राजक्तस्वरांचा

तोडीच्या प्राजक्तस्वरांचा सडा शिंपित
भूपाळीची प्रसन्न रांगोळी रेखित
भटियारचे मंगल तोरण बांधित
दिवाळी दारोदारी येवो...
आसावरीशी फुगडी खेळत
सारंगाचा पाहुणचार घेत
दिवाळी घरोघरी बागडो...
यमनाची पूजा करीत
केदाराचा शंखनाद घुमवित
पुरियाचा घमघमाट पसरित
दिवाळी घरोघरी नांदो...
मारव्याची हुरहुर लावून
मालकंसाची धुंदी चढवून
हंसध्वनिचे रेशीम चांदणे पसरून
दिवाळी निरोप घेवो...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

हे जिवंत वारे न्यारे

हे जिवंत वारे न्यारे
या जिवंत पाऊसधारा
मनात अलगद शिरला
मृदगंधी विंधणवारा...

हे जिवंत हिरवे रान
या जिवंत बावर्या हरिणी
मनी सहजी उगवून आली
आरसपानी सजणी...

हा कोसळ चैतन्याचा
हा परिमळ पार्थिवतेचा
दोहोंच्या अपार आवेगाला
सृजनाचा मार्दव झेला....

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

कशी होतीस गं आई तू ?

सांजवेळी तुळशीजवळ
दिवा लावताना,
दुडू दुडू धावणार्या पिल्लामागे
घास हाती घेउन पळताना,
दारात लेकरांची
वाट पाहत उभी असताना,
देवघरातल्या समईच्या प्रकाशात
मंद हसताना,
स्वयंपाकासाठी भाजी चिरताना,
बक्षीस मिलालेल्या पाडसाला
मिठीत घेउन गालगुच्चा घेताना,
... असं खूपदा पाहिलंय तुला
कथांमध्ये,
कादंबरीत,
कवितेत,
चित्रपटात,
आणि आजूबाजूलाही...
पण खरंच
कशी होतीस गं आई तू ?

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

मामा! रे मामा...

इस्रोने चांद्रयान पाठवले होते. विज्ञान, तंत्रज्ञान, कर्तृत्व हे सगळे विषय तर आहेतच. सगळ्यांची मान ताठ व्हावी असाच हा पराक्रम होता. पण चंद्राशी आपणा भारतीयांचे त्याहूनही अधिक घट्ट नाते आहे. तो आपला चंदामामा आहे. चांद्रयानाच्या निमित्ताने या मामाला भेटण्यासाठी आपला भाऊच जातो आहे जणू. थोडंसं तसंच काही.

मामा! रे मामा...

मामा! रे मामा
आमचा एक भाऊ येतोय
तुला भेटायला
आमची सगळ्यांचीही
खूप इच्छा आहे रे
तुला भेटण्याची
पण तू कुठला भेटायला?
तुला दुरूनच पाहतो
तूही पाहतोस
हळूच हसतोस
हात हलवतोस
डोळे मिचकावतोस
कधी लपून बसतोस
कधी हरवून जातोस,
आपण भेटलेलो मात्र नाही !
आईला विचारलं तर म्हणायची,
अरे, तो मामा आहे ना तुमचा
तुमची काळजी घेतो तो
तुमच्यासाठीच सतत काम करतो
फिरत राहतो
तुम्हाला सोबत करतो !
आणि खरेच रे
तुझा खूप आधार वाटतो
तुला पाहिलं ना की,
भीती नाही वाटत अंधाराची
जंगलातल्या अन् मनातल्याही !
तू हरवलास की मात्र
घालमेल होते
पण आता आलाय योग
भेट तू आमच्या भावाला
तुलाही खूप आनंद होईल
अन् अभिमानही वाटेल
आपल्या कर्तृत्ववान भाच्यांचा !
खूप बोल, गप्पा मार
तुझं सुख-दु:ख, आसू-हसू
गुपितं, सारं सारं सांग
एकटाच असतो ना तू?
खूप बोलायचं असेल
सारं सारं बोल
आम्हालाही ऐकायचं तुझ्याबद्दल
अन् हो आमच्या दादाबरोबर
खाऊही पाठव, न विसरता
सौंदर्याचा खाऊ
शितलतेचा खाऊ
प्रसन्नतेचा खाऊ
शांततेचा खाऊ...
पाठवशील ना?
वाट पाहतोय आम्ही...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

मला माफ करायचंय तुला पण... ... ??? !!!

नको होतं मला काहीही,
फक्त द्यायचं होतं तुला
असेल नसेल ते
उधळून टाकायचं होतं तुझ्यावर,
मी ओंजळही ऊचलली
तुझ्यावर फुले उधळण्यासाठी
अन् त्याच क्षणी
तू छाटून टाकले माझे दोन्ही हात
......... निर्दयपणे...

नको होतं मला काहीही
गायची होती
केवळ तुझीच गाणी
मी तान घेतलीही
अन् त्याच क्षणी
तू हासडून टाकली माझी जीभ
......... क्रूरपणे...

नको होतं मला काहीही
फक्त तुलाच पाहात राहायचं होतं
जन्मभर
मी नेत्रही वळवले तुझ्याकडे
अन् त्याच क्षणी
तू फोडून टाकले माझे नयन
......... निर्ममपणे...

नको होतं मला काहीही
फक्त साठवून ठेवायचं होतं
तुला आयुष्यभर,
मनाची कवाडे उघडलीही
मी सताड
अन् त्याच क्षणी
चोळामोळा करून फेकून दिलंस
तू माझं मन उकीरड्यावर
......... थंडपणे...

अजूनही... अजूनही...
मला माफ करायचंय तुला
पण... ... ??? !!!

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

पण काय करू?

हो,
प्रत्येकवेळी असंच होतं खरं......
पण काय करू?
नजर वळते तुझ्याकडे
कानात प्राण आणून लक्ष देतो
तुझ्या मौनातून स्रवणाऱ्या कहाण्यांकडे
अन् क्षणार्धात पाठ फिरवतो
मन कातर होतं, विचारतं-
मावेल तुझ्या ओंजळीत,
तिचं नादावणं?
येईल तुझ्या कवेत,
तिचं खुळावणं?
पेलेल तुझ्या मुठभर हृदयात,
तिचं आभाळदु:ख?
प्रत्येकवेळी असंच होतं खरं......
पण काय करू?

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

वाघाचं माकड

कुणी कधी असं झाल्याचं,
ऐकलं आहे काय?
वाघाची शेपुट बंदराने ओढल्याचं
पाहिलं आहे काय?

कुणी कधी असं झाल्याचं,
ऐकलं आहे काय?
वाघाच्या पाठीवर बंदर बसल्याचं
पाहिलं आहे काय?

कुणी कधी असं झाल्याचं,
ऐकलं आहे काय?
वाघाला चापट मारून बंदर
पळालं आहे काय?

कुणी कधी असं झाल्याचं,
ऐकलं आहे काय?
वाघाचे कान धरून बंदर
लपलं आहे काय?

कुणी कधी असं झाल्याचं,
ऐकलं आहे काय?
बंदराच्या त्रासाने वाघ पळाला
दिसलं आहे काय?

कुणी कधी असं झाल्याचं,
ऐकलं आहे काय?
बंदरचेष्टांनी वाघाचं माकड
झालं आहे काय?

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

अरे, ती आली...

अरे, ती आली...
ती दुरून दिसली आणि
खसखस पिकली
कोणी शेरेबाजी केली
कोणी खुसुखुसू केले
कोणी गालातच हसले
कोणी बोटे मोडली
कोणी नजर फिरवली
कोणी तान गिरवली
कोणी पाठ फिरवली
कोणी वाट निरखली....
तिच्या घरी दोघेच
ती आणि तिचा लहान मुलगा....
आज संध्याकाळी
मी तिला पाहिलं
तुळशीजवळ दिवा लावून
नमस्कार करताना
आणि नंतर
मुलाला घास भरवताना...
तिला असं कुणीच पाहिलं नव्हतं
मी आज पाहिलं
त्याच क्षणी तिनेही पाहिलं
मला नजर झुकवताना...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

मखर

किती सुंदर दिसतंय मखर
तीन दिवस मेहनत केलीय
रात्री जागवल्या
झुंबंरं, तोरण, पताका
नक्षीदार महिरप
दिव्यांच्या माळा
रंगीबेरंगी फूले
कित्ती छान वाटतं !
पण बाप्पा गेलेत आणि
सुनं वाटू लागलं मखर
उदास, निस्तेज, रिक्त सांगाडा
... ... जणू काही
तू निघून गेल्यानंतर उरलेलं
माझं मनंच !!

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

छकुली

हळुहळु अंधार पडला
किनार्यावर गच्च अंधारात
मी एकटाच
नकळत कसलासा भास झाला
हळूच पाहिलं वळून
छोटीशी पणती खुणावत होती
तिच्या जवळ गेलो
म्हणाली-
`सांगावा धाडलाय सूर्यानं,
उद्या सकाळी येणारच आहे
तोवर माझी ही छकुली
तुझी साथ करेल...'

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

झाडे

झाडे... कशीही वाढतात
उभी, सरळ, आडवी-तिडवी,
वाकलेली, झुकलेली
गोल, डेरेदार, ओबडधोबड,
वळसेदार, नागमोडी...

झाडे... कुठेही वाढतात
गावात-रानात, मैदानात- पहाडावर
पाण्यात अन् बाहेरही
खडकावर- रेतीत, कुंडीत- घरात
दगडाच्या आडोशालाही...

झाडे... कधी वाढतात स्वतंत्र
कधी वाढतात सगळ्यांसह
कधी झाडे फुलतात
कधी फुलत नाहीत
कधी झाडे फळतात
कधी फळत नाहीत...
सावली देण्याचा गुण मात्र
झाडे...
कधीच, कुठेच सोडत नाहीत...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

मुकी सतार

तो एक चांगला कारागीर होता
देश-विदेशात ख्याती होती त्याची
तो संगीताची वाद्य बनवायचा
देश विदेशातील लोक ती घेउन जात
मलाही त्यानंच घडवलं
अतिशय छान, आकर्षक
माझ्यावरील कलाकुसर
दुकानात येणार्यांना
खिळवून ठेवत असे...
कुणीही मागणी नोंदवली नसतानाच
त्यानं मला घडवलं
अगदी स्वत:ची हौस म्हणून...
लोक येत, सगळ्यात पहिले
माझ्याकडेच वळत, माझी स्तुती करीत
एक तरफ घेउन माझ्या तारा छेडत
आणि लगेच दूर होत
माझ्या गळ्यातून
स्वरांची कंपनंच निघत नसंत...
कुणी मला स्वर देईल का?
कुणी स्वरदा येईल का?
मी-
एक स्वरहीन, मुकी सतार

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

फुंकर

पोकळ फुंकर येऊ दे तळातून
विराट अनादी अस्तित्वाचा
अलगद हात धरून
आणि भरून जाईल
पाव्याची अनंत पोकळी
झरू लागेल गीत
स्वरांच्या चांदण्या लेऊन
अन् विराट पोकळी
शहारून जाईल
त्यांच्या चंदन चैतन्याने...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

मैत्रीचा वाढदिवस

आज आपल्या मैत्रीचा
पहिला वाढदिवस!
केवढीशी होती?
आणि, आता चांगलं
बाळसं धरलंय...
उभी राहते
स्वत:च्या दोन पायांवर
गुडगुडी न घेता...
आता पावलं टाकेल
धावेल दुडूदुडू
मग पडेल बुदुक बुदुक
पायांना खरचटेल
लागेल, रडेल...
त्याला देवाजवळच्या दिव्यातलं
मुर्दाड तेल लावून
फू-फू करून
फुंकर घालू आपण
आणि
जमिनीवर पाय आपटून
हा~~त्ते पण करू...
मग आपली मैत्री
खुदकन हसेल अन्
बागडू लागेल पुन्हा...
हळूहळू मोठी होईल ती
खूप मोठी...
हट्ट करत करत
लाडावून घेत घेत
लळा लावत लावत...
आभाळाला हात पुरवेल
आणि?
भुर्रकन उडून जाईल का?
नाही, नाही
ती खूप समजूतदारही होईल...
आपण तिला खूप जपायला हवं...
आपण जपू तिला...
तुझ्या डोळ्यातलं
थोडंसं काजळ काढून
तीट लाव नं तिला...
कुणाची दृष्ट लागू नये म्हणून...
लावशील नं तीट?

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

एक दिवस टपोरा गुलाब

एक दिवस टपोरा गुलाब
माझ्याकडे आला, म्हणाला-
मला काही तरी हवंय, देणार?
मी माझा गंध देतो
हवं तर
सगळ्या फुलांचा गंध देतो!
अरे पण काय हवे तुला?
तुझ्या प्रियेच्या तळव्यावरील
मेंदीचा गंध
मी नाही म्हणालो...

अशीच एकदा नदी आली
म्हणाली,
मी तुला माझं प्रवाहिपण देते,
मला एक गोष्ट देतोस?
मी विचारलं काय?
तुझ्या प्रियेचा अल्लडपणा!
मी नाही म्हणालो...

एकदा आकाशीचं इंद्रधनुष्य
समोर उभं ठाकलं
त्याने त्याचे रंग देऊ केलेत
अन् म्हणालं-
तुझ्या प्रियेचं लोभसपण
मला दे ना!
मी नाही म्हणालो...

एकदा मधमाशी
कानी गुणगुणली,
तुला सगळा मध देते,
मला एक देतोस?
मी विचारलं काय?
ती म्हणाली-
तुझ्या प्रियेच्या अधरांचा
थोडासा मकरंद!
मी नाही म्हणालो...

एकदा तर प्रत्यक्ष
कुबेर अवतरला
म्हणाला-
माझा सारा खजिना देतो!
मी विचारलं कशासाठी?
कुबेर म्हणाला,
तुझ्या प्रियेच्या
काही स्मृति दे ना!
मी नाही म्हणालो...

आणि
एकदा तूच आलीस
म्हणालीस- एक हवंय, देशील?
मी विचारलं, काय?
`मला मीच परत हवीय'
काहीही नं बोलता
मी ओंजळीत ह्रदय काढलं
अन्, डोळे मिटून घेऊन
माझी ओंजळ रीती केली
तुझ्या ओंजळीत ...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

अनाहत

मी अफाट? मी विशाल?
असेनही... नसेनही... कदाचित
पण मी अपूर्ण? ...नक्कीच
सतत प्रश्नांच्या भोवर्यात...
मी पूर्ण असेन तर
ही ओढ कशाची?
कोण खेचतंय मला
अनाहूतपणे?
तुझी निळी हाक कानी पडते
आणि क्षणात असोशी थांबते
झंकारू लागतो अनाहत नाद
`हीच माझी पूर्णता'
`हीच माझी पूर्णता'

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

निळी साद

तुझी निळी आर्त साद ऐकतो
आणि दुभंगतो,
ढवळून निघतो अंतरात
निघतो एका आवेगात
धावतो अफाट वेगात
तुझ्या दिशेने,
कधी उषासूक्ते गात
कधी निशासुक्ते आळवित
अन् किनारे उभे ठाकतात
अचानक
मग आदळतो त्यांच्यावर
फुटतो, तुटतो, विदीर्ण होतो
आणि विखरुन टाकतो
अंतरी साठवलेली
तुझ्या शुभ्रतेची
फेनफुले...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

आभाळीच्या सरी

आभाळीच्या सरी
कोसळती दारी
तुझ्या गाली थेंब
थांबेचीना...
शहारतो देह
झंकारती गात्र
तुझ्या ओठी दाह
मावेचीना...
कशी टाळू आता
नजर प्राणांची
तुझ्या नेत्री मद
साकळेना...
नको छळू मज
होई अनिवार
उराउरी भेट
आवरेना...
काय सांगू तुज
अंतरीचे गुज
माझ्या हृदयात
सावरेना...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

माय आन बापू

माय आन बापू
आले नाही अजून
पाउस त सुधरु देत नाई
बत्ती त नसंनच
गुरं येउन तं लई येळ झाला
माय बापू कुटं गेली असंन?
बरं जालं,
म्हाद्या अब्यास घिउन बसला
भूक तं त्यालेबी लागली आसंन
चुलीखाली लाकुड लावावं
माय बापू येतीनच तवंर
* * * * * * * * * *
आता कोन आलं?
कवाड कोन वाजवते?
थांबा आलो, थांबा आलो
अरे, हा तं बजरंग काका
`का झालं काका? ओला हुत आला?'
आन ह्ये मानसं काउन आले?
काय आनलं त्यायनं?
चादरीत गुंडायलेलं हे का व्हय?
गडबड ऐकून म्ह्याद्या बी पडवित आला
गुंडायलेल्या चादरी पडवित ठिउन
समदे बसले
धोंडी काकानं पुसलं,
`काय जालं रे बजरंगा?'
बजरंगा काका बोल्ला,
`का सांगू आता?
आभायंच फाटलं
गुरं पाठवले घराकड
आन दोगं निगाले बिगी बिगी
पाउस लय जोरात आला
म्हून थांबले चिंचेखाली
माह्याच वावराच्या बांध्यावर
आवाज बी देल्ला मले
मी म्हनलं, मी बी येतो
जोडे घालतंच व्हतो
आन तेवढ्यात
विज बोंबलली जोरानं
येउन पयली चिंचेवर
चिंच जयली उभ्यानंच
आन बुढा बुढी पन...
तसाच आलो गावात
लोकायले घेतलं आन घिउन आलो'
बजरंग काका थांबला
आन चंदानं म्हाद्याला जवय घेतलं
तिला गावलं, चादरीत गुंडाळून
माय बापुच घरला आले हायेत...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

जगावेगळी वाटं !

कुणा विचारू जाते कुठवर
उंचसखल ही वाटं
कुणा विचारू कैसी वळणे
नागमोडी ही वाटं...

कुणास सांगू या वाटेवर
रंग फाकती दाटं
कुणास सांगू या वाटेचा
गंध असे घनदाटं...

काटे आणिक फुलेही येथे
प्रकाश अन् अंधार
सोबत नाही अन्य कुणाची
एकलेपणा फार...

तरीही वाटे अपार प्रिती
मनास शांती अपार
अपुले आपण असता संगे
मिळे छान आधार...

काय सांगू हो या वाटेच्या
सम्राटाचा थाटं
नाही मळली आजवरी ही
जगावेगळी वाटं....

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

अकस्मात अन् विज बोलली

आला आला पाउस आला
चिंब भिजवुनी गेला
मनात माझ्या गोड प्रियेची
याद जागवून गेला...

कशी असावी, कुठे असावी
छळतो मम हृदयाला
अकस्मात अन् विज बोलली
तिही स्मरते तुजला...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

मनस्विनी

रुक्मीणीला ओढ माझी
मी राजपदी आहे म्हणून...
सत्यभामेला ओढ माझी
स्वर्गीचा प्राजक्त आणला म्हणून...
द्रौपदीला ओढ माझी
प्रत्येक संकटात धावून गेलो म्हणून...
वृंदेला ओढ माझी
घरोघरी मानाचं स्थान दिलं म्हणून...
कुंतीला ओढ माझी
तिच्या मुलांना वाचवलं म्हणून...
अन् मला ओढ?
राधेची, फक्त राधेची
तिला फक्त मी हवा होतो म्हणून...
तिचं प्रेम माझ्या अमुक तमुक गोष्टीवर नाही,
फक्त माझ्यावर होतं म्हणून...
मला ओढ राधेची, फक्त राधेची...
माझ्यावर प्रेम करण्याची
तिला लाज वाटली नाही म्हणून...
माझ्यावर प्रेम करताना
तिला भीती वाटली नाही म्हणून...
आपल्या सावळ्याकडे धाव घेताना
तिने सारे अडसर झुगारले म्हणून...
माझ्यावर माया करताना
तिला परतफेड नको होती म्हणून...
मला ओढ राधेची, फक्त राधेची
ती मनस्विनी होती म्हणून...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

पाउस कधीचा पडतो

पाउस कधीचा पडतो
रानात काजवे भिजले
दाराच्या आडोशाला
स्मरणाचे गुच्छही थिजले...

वार्याने डुलती धारा
आकाशी चमके पारा
रणवाद्यांच्या कल्लोळाने
हृदयाला नाही थारा...

ओलेत्या झाडासंगे
घरटेही झाले ओले
ओलेत्या पंखांखाली
गाणेही झाले ओले...

थिजलेल्या अंधारातून
उडी मारते कोणी
मनडोह ढवळुनी आले
सखयेच्या डोळ्यातील पाणी...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

आत्ममग्न तान्हुल्या

आपल्याला शहरात काजवे पाहायला मिळत नाहीत. पण जंगलातला अनुभव शब्दातीत असतो. काजव्यांचे थवेच्या थवे असतात. असाच एक अनुभव शब्दबद्ध करण्याचा प्रयत्न.

आत्ममग्न तान्हुल्या

रात्रीच्या अंधारी
ज्योति लक्ष उजळल्या
नभामधुनी तारका
धरेवरी उतरल्या...

क्षणात पंख पसरिती
क्षणी प्रकाश फाकती
क्षणात पंख मिटवुनी
क्षणी उदास भासती...

आत्ममग्न तान्हुल्या
कधी इथे, कधी तिथे
वार्यावर लहर लहर
रानवाट पेटतसे...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

नानीबाई

नानीबाई गेली
वय- अंदाजे ७८ वर्षे !!!
गावात आली लग्न होउन
७ व्या, ८ व्या वर्षी
७० वर्षे गावातच
माहेरपणालाही गेली, न गेली
तिलाही आठवत नव्हतं
कधीतरी नवरा गेला
मूलबाळ नाही...
४०० उम्बर्यांचा गाव
१०-२० आत्मीय
बसण्या, उठण्याची घरं
गावाशेजारची नदी
ओढयासारखी
आजूबाजूची शेतं
शंकराचं मंदिर
एसटीचा थांबा
एवढंच नानीचं जग...
७० वर्षांचं आयुष्य...
आधाराला
७० पेक्षाही कमी गोष्टी
या जगात आली... गेली...
पेपरमध्ये बातमीही नाही...
गावात गेलो की
जठराग्नी शांत व्हायचा
तृप्त व्हायचा
नानीच्या हातच्या
गरम गरम भाकरी खाउन
चार शब्दांची देवाण घेवाण
`काय नानीबाई?'
पीठभरल्या हातांनीच उत्तर यायचं
`ठीक आहे मालक'
७० वर्षात तृप्त झालेले
शेकडो मालक
नानीच्या अंत्यसंस्काराला मात्र
२०-२५ डोकी,.... आणि
नानीची आठवण काढणारी
एक मातीची चूल!!!

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

पतंग

आयुष्याचा कटलेला पतंग
विहरत होता आकाशात
मुक्तपणे, वार्यांच्या लाटांवर
स्वैर, स्वच्छंदी
दिशा नाही, उद्देश नाही
पण आनंदी...
संथ संथ गिरक्या घेताना
नजरेस पडलं एक पाचूचं बेट
हिर्वकंच, गारेगार
डोळे निवलेत
चार घटका आधारासाठी
पतंग उतरला
त्या आल्हादक बेटावर
आणि हळूहळू रुतु लागले
काटे आणि फांद्या
लक्तंरं निघाली
कपडे फाटले
रक्तबंबाळ झालं अवघं शरीर
आता तर
नकोशी वाटते
वार्याची एखादी गार झुळुकही
कारण
प्रत्येक झुळुक आणखी रक्तबंबाळ
करुन जाते
अवघं अस्तित्व...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

कविचा स्वर

स्मशानवासी देवदेवता
तिथले भूत-प्रेत-पिशाच्च
हाडे, कवट्या,
कोल्हे, कुत्रे, गिधाडे
धडाडत्या चिता
डोंब आणि चिंचेची झाडे
सारे कविभोवती
फेर धरून नाचत होते
कर्णकर्कश्श गीतांसह
वाद्यांच्या भयकारी गोंधळासह...
थोड्या थोड्या वेळानी
प्रत्येक जण
कविला प्रश्न करीत होता
विकट हास्यासह
`अरे कवडया,
तू कविता करतोस?
कुठे आहे तुझी कविता?'
प्रत्येकाचे विचारुन झाले
तरीही कवी शांत...
श्रांत झालेला तो समूह
क्षणभर थांबला
आणि संधी साधून
उच्च स्वरात कवी म्हणाला,
`ते पाहा...'
सारेच
त्याच्या बोटाच्या रोखाने
पाहू लागले
सळसळणार्या पिंपळाच्या फांद्यांमधून,
आणि कवी म्हणाला
`होय, मी कविता करतो
आणि करणारही
कारण
रात्रंदिवस धगधगणार्या
चितांच्या सान्नीध्यात राहूनही
स्मशानाच्या वर असणार्या
आभाळातही
पौर्णिमेचा चंद्र उगवतो
अन्
टिपुर चांदण्यांची शेती फुलते'
त्यानंतर फक्त
कविचा स्वर घुमत राहिला
बाकी सारे
शांत... शांत... शांत...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

एक दिवस लपाछपी

एक दिवस लपाछपी खेळलो आपण
कुठे लपली होती कुणास ठाउक?
सापडलीच नाहीस लवकर
आणि मग भो केलंस एकदम...
मी रागावलो खूप,
हे काय खेळणं म्हणून...
तू म्हणालीस-
एवढा काय चिडतोस,
मी काय हरवले होते?
मग झाला समझोता
आणि खूप गप्पा मारल्या...
हरवण्याच्या अन् सापडण्याच्या...
रंगांच्या कांडया हरवल्या
तेव्हा तू कशी भांडलीस बहिणीशी,
आणि तुझी बाहुली हरवली
तेव्हा किती रडलीस...
माझी ब्याट हरवली
तेव्हा मी घर कसं डोक्यावर घेतलं
आणि सरांनी भेट दिलेलं पेन हरवलं
तेव्हा मी एका मुलाला कसं बुकलून काढलं
या सगळ्याची उजळणी झाली...
त्यावर तू म्हणालीस,
लहानपण कसं छान असतं
पण आता आपण मोठे झालोत
आता कळतं आपल्याला
अमुक काही हरवलं
त्यासाठी त्रागा नसतो करायचा,
नसतं वैतागायचं,
सोडून द्यायचं,
दुसरी वस्तू आणायची...
मीही शहाण्यासारखं हो म्हणालो,
अन् एक दिवस अचानक
तूच हरवून गेलीस
आणि क्षणार्धात मला कळलं
मी मुळीच मोठा झालेलो नाही...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

मंगेश पाडगावकर यांना...

तुमचं अभिनंदन करायला
तुमचेच शब्द
उसने घ्यावे लागतात,
कोणती ओळ निवडावी
काहीच सुचत नाही,
आनंदयात्री असतानाही
आभाळदु:ख मांडलंय तुम्ही
सारेच रंग, सारेच भाव
उत्कटतेने वाचले आम्ही
कशाचीही उपेक्षा
कधीच आढ़ळली नाही,
चराचराला कवेत घेणार्या तुमची
पूजा कशी बांधणार?
गंगेचं पाणी ओंजळीत घेउन
गंगेलाच अर्पण करणार,
गंगेलाच अर्पण करणार...
शत अभिनंदन
शत शत अभिनंदन!!!

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

कवीचं रीतेपण भरायचं आहे

कोकीळेला आण आहे
नदीला जाण आहे
वार्याला भान आहे
कवीचं रीतेपण भरायचं आहे...

फुलांना याद आहे
हिमालयाची साद आहे
मित्रांची दाद आहे
कवीचं रीतेपण भरायचं आहे...

आयुष्य अफाट आहे
गाडी सुसाट आहे
अनोळखी वाट आहे
कवीचं रीतेपण भरायचं आहे...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

डायरी...

डायरी...
तुमची, माझी
याची, त्याची
अक्षरे वेगळी, कदाचित...
भावना?
एक पान- आनंदी
एक पान- दु:खी
एक पान- हसरं
एक पान- उदास
एक पान- चिडकं
एक पान- रडकं
एक पान- जिवंत
एक पान- जीर्ण
एक पान- हवसं
एक पान- नकोसं
काही पाने- कोरी
अशीच, इतस्तत:...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

एकट्याचा मार्ग माझा

एकट्याचा मार्ग माझा
अन् एकट्याचे चालणे
एकट्याचे हे जिणे
अन् एकट्याचे संपणे...

सोबतीला मित्र काही
बंधू सारे आप्तही
वाटते पण सर्व काही
तोकडे अन् बेगडी...

स्मृतींची ही एकतारी
अंतरी नित छेडते
एकट्याचे गीत माझे
मानसी झंकारते...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

अरुपाचे दान

एक थरथरती
सुरकुतलेली ओंजळ
अचानक सामोरी
आणि कानी हळुवार
सुगंधी शब्दमोती
`ही बकुळीची फुलं'...
अज्ञातातून अलगद आलेले
तोडीचे अलवार स्वर
श्रुतींना तृप्त करीत म्हणाले,
`आम्हाला ओळखलंत?'...
शेजारून वाहणार्या
मंदाकिनीच्या शतसहस्र लाटा
शिवाशिवी खेळत होत्या
आठ वर्षांच्या अल्लड बालिकेसारख्या...
मंद मंद सुखाचे
गंधित हिंदोळे
मनाला गुदगुल्या करीत होते...
आणि मी?
मी भोगत होतो
अरुपाने माझ्या झोळीत टाकलेले
रूपमय दान... अतृप्तपणे....

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

रूपवेडया या मनाला

रूपवेडया या मनाला
खंत ही बिलगून राहे
कालचे ते फूल वेडे
आज का निर्माल्य होते?
...
रूपवेडया या मनाला
खंत ही बिलगून राहे
चंद्र तारे चांदण्यांचे
तेज का निस्तेज व्हावे?
...
रूपवेडया या मनाला
खंत ही बिलगून राहे
भाववेडे स्वप्न फुलले
आज का भंगून जाते?
...
रूपवेडया या मनाला
खंत ही बिलगून राहे
काल जे होते हवेसे
आज का ते दूर जावे?
...
रूपवेडया या मनाला
खंत ही बिलगून राहे
कालची ममता नि माया
आज कोठे लोप पावे?
...
रूपवेडया या मनाला
खंत ही बिलगून राहे
कालच्या त्या रंगरेषा
आज का हरविले सारे?
...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

रुईचं झाड़

रुईचं झाड़ कुठेही उगवतं
पण
त्याचं बी कोणी पेरीत नाही,
ते झाडावरुन उडतं, वार्यासंगे
आणि कुठेतरी मातीत जाऊन पडतं
मातीनं प्रेम दिलं तर रुजतं
त्याचं मग झाड होतं...
सत्यही असंच रुजतं म्हणतात,
मी पाहिलेलं नाही...
मैत्री आणि प्रेमाची बिजं मात्र
अशीच उडतात, जाऊन पडतात
आणि रूजतात, वाढतात...
त्यांना लागत नाही निमंत्रण
त्यांना लागत नाही प्रयोजन...
क्षणांच्या कणीकांनाच
अनंत अस्तित्वाचे संदर्भ देत
ती जगत राहतात, अपराजीतपणे...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

शेवटचं पान

माझ्या वहीचं शेवटचं पान
मी कोरंच ठेवलय
कधीतरी तू येशील आणि
कविता लिहिशील म्हणून...
दबलेल्या ओठातून,
झुकलेल्या नजरेतून आणि
थबकलेल्या लेखणीतून
केव्हा तरी...
तू तसं सुचवलं होतंस म्हणून...
पान भरण्यासाठी पुष्कळांनी
पुष्कळ कविता दिल्या
पण शेवटलं पान मी कोरंच ठेवलं
तुझीच कविता हवी होती म्हणून...
आयुष्यभर जपेन म्हणत होतो
तुझी कविता...
आयुष्याच्या उतार चढावावर
सोबत बरी होती
जीवापाड जपण्याएवढी जीवघेणी होती...
पण संधीच दिली नाहीस
तुझी कविता पेलायला असमर्थ वाटलो?
की अयोग्य वाटलो?
काहीही असो,
तू सुचवलं होतस म्हणून सांगतो
तुझ्या कवितेसाठी म्हणून
माझ्या वहीचं शेवटचं पान
मी कोरंच ठेवलंय...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

मुखवटे

मोठी जत्रा भरली होती
सगळेच लोक आले होते
देवाजीच्या दर्शनाला
सगळेच रांगेत लागले होते...
सगळ्यांनाच वेळ खूप होता
पानसुपार्या निघत होत्या,
आणि गप्पा सगळ्यांच्या
पिढ्या पिढ्यांच्या सुरु होत्या...
जन्मोंजन्मीच्या ओळखीची
आश्वासने मिळत होती
आग्रहाने सगळ्यांना
बोलावणी सुरु होती...
देवाजीचे दर्शन झाले
प्रसाद सुद्धा घेऊन झाला
मुखवटे सगळे गळून पडले
सरसर सारे सरकू लागले...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

माझ्यावर प्रेम करतोस?

... माझ्यावर प्रेम करतोस, खूप?
... शंका आहे तुझ्या मनात?
... माझी आठवण येते? बेचैन करणारी?
... नाही
... फुललेला मोगरा पाहिला की?
... नाही
... आकाशीचा चंद्र पाहिला की?
... नाही
... चंद्राशेजारची रोहिणी पाहिली की?
... नाही
... अमावास्येचं टिपुर चांदणं पाहिलं की?
... नाही
... कविता वाचताना?
... नाही
... कविता लिहिताना?
... नाही
... समुद्राच्या लाटा पाहिल्या की?
... नाही
... मोराच नृत्य पाहिलं की?
... नाही
... पाणीपुरी, कुल्फी खाताना?
... नाही
... हळवा झालास की?
... नाही
... राग आला की?
... नाही
... आणि तरीही?
... हो. खूप, अगदी मनाच्या तळापासून
... ???
... अगं वेडाबाई, तुला आठवण्यासाठी तुला विसरायला तर हवं ना?

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

अवचित यावे असे कुणीतरी

अवचित यावे असे कुणीतरी,
आणि सरावी एकल वाट,
संगे संगे चालत असता,
हळूच घ्यावा हाती हात...
त्या स्पर्शाने पुलकित व्हावे,
आणि सुचावी अनवट तान,
गर्भरेशमी सरगम लेउन,
कंठी यावे नाजूक गान...
त्या गाण्याने झंकृत व्हावी,
मनवीणेची अबोल तार,
आणि चढावा सर्वान्गावर,
सुवर्णपंखी अनुपम साज...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

जीवननौका

जीवननौकेचा प्रवास
अविरत चालू आहे,
अनेक वळणे घेत
अनेक थांबे घेत
नौका पुढे पुढे चालली आहे...
प्रवास सुरु झाला
तेव्हा सारेच नवीन होते
काही कळतही नव्हते
सार्याच नव्याची नवलाई होती
डोळ्यात थोडीशी भीतीही होती...
जगाशी हळूहळू ओळख झाली
रंगांची उधळण पाहत गेलो
अनेक प्रवासी आले गेले
कुणी लक्षात आहेत
कुणी विसरले गेलेत
सोबत बदलत होती
मी मात्र तोच होतो...
नौकेच्या अशाच एका वळणावर
एक अनोळखी प्रवासी भेटला
पूर्ण ओळखीचे देणे घेणे
व्हायच्या आतच निघून गेला...
वास्तविक,
त्यालाही विसरायला हवे होते
पण, माझा मी बदलला होता
खरा मी पळवला होता
त्या अनोळखी प्रवाशाने...
जाताना त्याने
नौकेला एक छिद्रही केले होते
छिद्रातून पाणी येत होते
नाव बुडण्याची भीती होती...
नाव बुडण्याआधी मला
माझा मी शोधायचा आहे
त्यासाठी, तो अनोळखी प्रवासी
किनार्यावरील अफाट जगात
शोधायचा आहे...
नौकेच्या ठिकर्या होणार की,
आपला प्रवासी मिळणार
काहीही ठाउक नाही...
जीवननौकेचा प्रवास मात्र
अविरत चालू होता
अविरत चालू आहे
अंतापर्यंत असाच चालू राहणार आहे...
फरक फक्त एकच आहे-
पूर्वी पाण्यात नौका होती
आता नौकेत पाणी आहे
प्रवास चालू आहे, प्रवास चालू आहे...

-श्रीपाद कोठे
नागपूर

तेव्हा तू कुठे असतोस?

तू प्रार्थनेला धाऊन येतोस
हे तर अनेकांनी सांगितलय,
तू करूणेचा सागर आहेस
हेही अनेकांनी नमूद केलय
पण,
पोटचा गोळा गमावणार्या
मातेचा टाहो
आम्ही ऐकतो
तेव्हा तू कुठे असतोस?
घरात अन्नाचा कण नाही
आणि हाताला काम नाही
म्हणून,
कोणीतरी गळफास लावतो,
तेव्हा तू कुठे असतोस?
खूप आतुरतेने वाट पाहताना
प्रियकर येतच नाही
आणि प्रियेच्या डोळयात
अथांग डोह जमतात
तेव्हा तू कुठे असतोस?
कुठल्या तरी कारणाने
प्रेयसी निघून जाते
प्रियकर आयुष्यभर झुरत राहतो
तेव्हा तू कुठे असतोस?
वाघाच्या तोंडात सापडलेली शेळी
बें-बें करते
तेव्हा तू कुठे असतोस?
आपल्या सार्या अस्तित्वाचं दान
ओंजळीत घेऊन प्रार्थना करणार्याची
प्रार्थना विफल होताना पाहतो
तेव्हा तू कुठे असतोस?
करूणेची आर्द्रता सुकून जाताना पाहतो
तेव्हा तू कुठे असतोस?

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

धुकं

उजेडासारखं असूनही
अंधारासारखं नसूनही
पल्याडचं काहीच
दिसत नाही...
हातास ते लागत नाही,
मुठीत धरता येत नाही,
कळूनही वळत नाही,
वळूनही कळत नाही...
कधी असतं दाट दाट
कधी असतं विरळ विरळ...
अपघाताचं भय नित्य
धुकं असतं एक सत्य...
जीवन असंच, एक धुकं...
कधी दाट, कधी विरळ
घालीत बसतं, सदा भुरळ...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

मौन...

...............
लोक म्हणाले वेडा आहे...
कुणीस बोललं-
खरा शहाणा हाच...
माझं मौन...
दुर्दैवी बापडा,
दु:ख असेल काहीतरी,
अहो पक्का बनेल,
महाधूर्त, आतल्या गाठीचा,
साधा बिचारा,
काही प्रतिक्रिया...
माझं मौन...
नाव काय, गाव काय?
काम काय, धाम काय?
प्रश्नावर प्रश्न
प्रश्नांना उपप्रश्न...
माझं मौन...
कसं काय मौनीबाबा?
प्रथम थट्टामस्करी, मग पांगापांग...
माझं मौन...
मौन एके मौन, मौन दुने मौन
मौन अगणित मौन,
गाभुळल्या मनाचं
अथांग मौन...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

आनंद, आपला, राजेश खन्नाचा...

कधी कधी माझ्या अंगात
आनंदचा संचार होतो...
आनंद, आपला, राजेश खन्नाचा...
मग मी कधीतरी
भाजीच्या दुकानातील
कुणा अनोळखी सेवानिवृत्ताशी
सहज गप्पा मारतो
इकडच्या तिकडच्या...
नाही तर, जाता येता
एखाद्या छोट्याश्या खट्याळ मुलाचा
गालगुच्चा घेतो
त्याच्या शाळेच्या रस्त्यावर...
कधी कधी माझ्या अंगात
आनंदचा संचार होतो...
आनंद, आपला, राजेश खन्नाचा...

अशाच एखाद्या ट्रांसमध्ये
रेल्वेतला कुणी सहप्रवासी
आपली दर्दभरी कहाणी सांगतो
तेव्हा मी त्याला छातीशी कवटाळतो
नयनातील आषाढ़मेघ बरसण्याकरीता ...
आणि आइसक्रीम पार्लरमधील
एखाद्या अनोळखी तरुणीची
सहज फिरकी घेतो... जाता जाता...
कधी कधी माझ्या अंगात
आनंदचा संचार होतो...
आनंद, आपला, राजेश खन्नाचा...

पायी अथवा गाडीवर
प्रवासात किंवा ठिय्यावर
असेच अनेक भेटून जातात
म्हातारे कोतारे, तरुण तरुणी
साधेभोळे, कधी इरसाल
आणि खट्याळही...
कधी अलभ्य असे दवबिंदू टिपतो,
कधी सोबतीनं हसतो
कधी हरखून जातो,
कधी होतो उदास...
पुन्हा एकदा आनंदचा संचार होतो
नवीन मुरारीलाल शोधू लागतो...
कधी कधी माझ्या अंगात
आनंदचा संचार होतो...
आनंद, आपला, राजेश खन्नाचा...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

निष्पर्ण

निष्पर्ण आज झालो,
निष्पर्ण आज झालो...

झाडून टाकिली मी
ती जून पालवी,
पिवळ्यासवेच गेली
हिरवीही चांगली,
त्यागून आज अवघे
नि:स्तब्ध जाहलो...

बुन्धाच तेवढा तो
त्या शुष्क वृक्षशाखा,
शृंगारहीन झाला
तो देह-केवडा,
उमळून भाव सारे
नि:शब्द जाहलो...

निष्पर्ण आज झालो
परी निस्पंद मात्र नाही,
तुझीया मृणालस्पर्शे
उगवेल पालवी,
ऐसी उरात आशा
निश्चिंत जाहलो...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर

सखे,

सखे,
सुटून जातो
मी धरलेला माझाच हात
कधी सुखाच्या उंच उंचलाटांवर
स्वार होताना
कधी दु:खाच्या खोल दरीत
भिरकावला जाताना
कधी फुलांच्या पायघड्यांवरचालताना
कधी जळते निखारे तुडवताना,
कधी वाटते मीच आहे
सारा आनंद, उत्साह, सुखवगैरे
कधी वाटते मीच आहे
सारी व्यथा, वेदना, दु:खवगैरे,
कधी सुखाच्या भोवर्यात
कधी दु:खाच्या वावटळीत
सुटून जातो हात
मीच माझा धरलेला
जत्रेत हरवलेल्या मुलासारखा
भिरभिरू लागतो
फरफटू लागतो
डगमगू लागतो
कधी वर, कधी खाली,
अन अकस्मात तू येतेस
देतेस माझा हात
दयाळूपणे; माझ्याच हाती
अलवारपणे
आणि निघून जाते
हसत हसत
होतेस लुप्त
पुन्हा एकदा
मी गटांगळ्या खाईपर्यंत
निर्दयीपणे
सखे गं...

- श्रीपाद कोठे
- नागपूर
- मंगळवार, १५ ऑक्टोबर २०१३

आदि अंताचा हिशेब

आदि अंताचा हिशेब करीत
चिंचेच्या झाडाखाली बसलेला,
दोहोंच्या मधील
गुणाकाराची उत्तरे
बेरजांच्या रकमा
वजाबाकीची आकडेमोड
भागाकाराची शिल्लक-
सगळीच उत्तरे अनाकलनीय
व्हायरस शिरलाय जणू
मनाच्या हार्ड डिस्कमध्ये,
तत्वज्ञानाने
गणिते सोडवण्याचा प्रयत्न
गणिती पद्धतीने
तत्वज्ञानाची उकल करण्याचा खटाटोप
निमिषार्धापासून
परार्धापर्यंत
मेंदूचा भुगा करण्याचा उद्योग
अखेर हतबल
मान वर आभाळाकडे
नजर झाडावर लटकलेल्या चिंचांकडे
आता मोडेल अशी जाणीव झाल्यावर
मान खाली, नजर
चिंचेच्या तळाशी धावणाऱ्या मुंगळ्यांवर
मग थोड्या वेळाने समोर,
नदीपल्याडची जळणारी चिता
आदळते नजरेवर
आणि अचानक सुटतात
सारे गुणाकार, भागाकार
बेरजा नि वजाबाक्या
आणि नजरेपुढे
लख्ख उभं राहतं उत्तर
.............. `मी'

- श्रीपाद कोठे
नागपूर
मंगळवार, २४ सप्टेंबर २०१३

संध्याकाळला विनवणी

रोज सांगतो, त्या संध्याकाळला
रिकाम्या हाताने येत जा,
रोज इतकं काही घेऊन येतेस
किती आणि कसं सांभाळू मी?
तू दिलेल्या या इतक्या भेटी?
येताना येतेस ओंजळ भरून
अन, जाताना रिती करून जातेस
माझ्या ओंजळीत तुझी ओंजळ
ठेवून जातेस-
अबोल पायवाटा,
पिकूनही न गळलेल्या
पिवळ्या पानांसारख्या आठवणी,
थबकलेली पावले अन
अनंत योजने चालणारे डोळे,
श्वासांचे आभास
धुळीचे कण
प्रकाशाचे किरण
दुखावणारी सुखे
हंबरणारे मन
पक्ष्यांची किलबिल
वासरांची दुडदुड
मारव्याची व्याकुळता
यमनाची कातरता
भूतकाळाचे तुकडे
वर्तमानाचा पसारा
भविष्याचे धुके
आणि सोबतीस
अमाप अनोळखी सावल्या;
कसं सांभाळू?
संध्याकाळ एवढंच म्हणाली-
ही तुझीच ठेव आहे
माझ्याकडे ठेवलेली;
मी फक्त व्याज देते त्यावरील
मुद्दल तर तशीच आहे अजूनही...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर
रविवार, २२ सप्टेंबर २०१३

थडगे

खूप त्रास होता सगळ्यांचा
आठवणींचा, गोतावळ्याचा
आपल्या लोकांचा
परक्या लोकांचा
ओळखीच्यांचा अन
अनोळखी लोकांचाही
सुखदु:खाचीही
मोजावी लागत होती किंमत
झेलावे लागत होते
वार आणि प्रहार
ना अपवाद सणवाराचा
ना सोयर सुतकाचा
वेगवेगळ्या रंगातील
विविध पोषाखांचे
तेच तडाखे;
ठरवलं एक दिवस
करायचा याचा शेवट
लावून टाकायचा
निकाल एकदाचा;
धरलं मानगूट स्वत:चं
म्हटलं-
बास झाले तुझे लाड
सरळ पुरलं थडग्यात
स्वत:लाच
अन झालो `मी'विहीन;
आता नाही कुठलाच त्रास
आता फक्त हसतो
वाकुल्या दाखवत सगळ्यांना
आठवणींना, गोतावळ्याला
याला अन त्यालाही...

- श्रीपाद कोठे
नागपूर
सोमवार, १९ ऑगस्ट २०१३

चिरंजीव वेदनेचे गर्भाशय

युगायुगातून वाहते आहे अविरतपणे
चिरंजीव वेदना;
वेगवेगळी रूपे घेत
वेगवेगळ्या नावांनी
वळसे घालत घालत
चाललाय अखंड प्रवास

होतायत प्रयत्न तिला रोखण्याचे
अनंत हातांनी
अदम्य साहसानी
अद्भुत उत्साहानी
असामान्य यत्नांनी
अलौकिक प्रतिभेनी

तीही चालतेय आपली वाट एकाकीपणे
साऱ्याकडे दुर्लक्ष करत
साऱ्यांचा घास घेत
ना थकवा, ना कुरकुर
ना कंटाळा, ना हुरहूर
ना आदि, ना अंत

कधी उघडपणे, कधी सुखाच्या पदराआडून
जीवनाच्या प्रत्येक गोफातील
एक पदर बनून
सुखाची छाया होऊन
दु:खाची सखी होऊन
वाहणे, फक्त वाहणे

आपल्याला रोखणाऱ्या
प्रत्येकाचा फडशा पाडत
जगाची स्वामीनी असल्यासारखी;
जणू आंदण दिलंय
हे जग, तिला कोणीतरी

कुठे असेल
या चिरंजीव वेदनेला
अखंडितपणे जन्मास घालणारे
ते अक्षय गर्भाशय

- श्रीपाद कोठे
नागपूर
शनिवार, १३ जुलै २०१३

ग्रेसला

तू गाणी गातोस संध्याकाळची
रंगबिरंगी उदासीची
क्षितिजे भेदून जाणार्या नजरेनी
न्याहाळतोस तलम पापुद्रे
माणसांचे, विचारांचे, भावनांचे
या समग्र अस्तित्वाच्या कोलाहलाचे...
भयकंपित मनाने खोदतोस
विराट लेणी शब्दांची
अन् मुक्काम ठोकतोस
निबिड अरण्यातल्या
अलक्षित अंधारगुहेत
... ... ... ... आणि
विदीर्ण झालेले आम्हीही
घेतो, तुझ्या पदचिन्हांचा मागोवा
अनाम ओढीने,
अनसूय अजाण भाबडेपणाने
अंधाराच्या, अज्ञाताच्या
अनावर आसक्तीने
... ... ... ... म्हणुनच
थांबू नकोस
चालत राहा
जड झालेल्या अधीर पावलांनी,
आमच्या शापित अस्तित्वाला
करुणेचे दयार्द्र चंदनलेपन करण्यासाठी...

- श्रीपाद
१० मे २००९

आभाळफुले

नदीच्या पैलतीरावर
धुक्यातून उगवते
एक प्राचीन मंदिर,
आणि सुरु होते
अस्तित्वाचे पहाटगाणे

कुठूनशी येते, एक मुग्धा
फुलण्या, न फुलण्याच्या संभ्रमात
फुललेल्या फुलांची परडी
हाती घेऊन;
बसते गाभार्याजवळ
आणि गुंफू लागते फुलांची माळ
एकाग्रपणे...
भोवतालातून स्वत:ला वजा करून

एखाद्या चुकार क्षणी
तिच्या कंठाशी खेळून जाते
तोडी वा भूपाळी;
पण ती कळत नाही कोणालाही
रंगीबेरंगी फुले माळून घेतात- स्वत:ला
तिच्या इच्छेप्रमाणे,
फुलांची परडी ती ठेवून देते
हळूच गाभार्यात,
आपला आत्मस्वर काढून ठेवावा तशी...
जोडते दोन हात, मिटते दोन डोळे
आणि, दाटून येतो
शतसहस्र नेत्रांचा
अगणित युगे साठून असलेला
मौन कारुण्यकल्लोळ...

ती माघारी वळते
विश्वाचे अभयदान सोबत घेऊन
शेजारून वाहणार्या अनाथ नदीला
सोबत करण्यासाठी;
आणि फुलू लागतात
पृथ्वीच्या उदरातील आभाळफुले

- श्रीपाद कोठे
नागपूर
रविवार, ९ डिसेंबर २०१२

सैरभैर वैखरी

दिव्यात ज्योत नाचते
घेउनी तुला ऊरी
तिथेच तुळस डोलते
लेऊनी तुझी छबी ...

सुहास्य सांज दरवळे
उडून जाती पाखरे
अशब्द पवन वाहतो
मनास लागते पिसे ...

उचंबळून भावना
शब्दरूप पावती
जळात हालुनी जशा
सावल्याही बोलती ...

दाटली तशीच तुही
आत आणि बाहरी
सावरू कसे मलाच
सैरभैर वैखरी ...

-श्रीपाद कोठे, नागपूर

किती छान ना...

किती छान ना...
तुला कुठला आकार नाही
नाही कुठलं रंगरूप,
गुणदोषांचा पत्ता नाही
नाही ठावठिकाणा,
म्हणून तर नेता येतं ना
तुला कुठेही...
मावशील की नाही
हाही प्रश्न नाही,
साठवता येतं कुठेही, कसंही...
हाती धरता येतं
डोई घेता येतं,
डोळ्यात काय वा मनात काय,
कुठेही ठेवता येतं...
जागेपणी वा झोपेत
बसताना वा चालताना
नाही पडत प्रश्न,
कुठे ठेवू नी कसे ठेवू,
ना भीती हरवण्याची
ना विसरण्याची
ना अपहरणाची,
भांडलो तरी, ना रागावतो
हसलो तरी, ना लोभावतो
बोललो घालून पाडून जरी
साथ कधी ना सोडून जातोस,
कुणी उपलब्ध असो नसो
तू मात्र सतत असतोस,
हेही बरंच की तू भेटत नाहीस
म्हणूनच कधी सोडून जात नाहीस
************************
बराच आहेस, तू आहेस तसाच
असाच राहा,
निश्चिंतपणे
मान खांद्यावर टाकून राहण्यासाठी

-श्रीपाद कोठे, नागपूर
शनिवार, २५ ऑगस्ट २०१२

पांथस्थ

पांथस्थ नदीवर बसलेले
डोळ्यात घेउनी काय?
वटवृक्ष तीरावर हळवा
मौनास घालितो साद

पडसाद नदीवर उठले
वाहते पाणी हलले
शतकांची सळसळ भेदून
अस्फुट काही वदले

जगी असाच वाहत असतो
पाण्याचा शांत प्रवाह
उदरात वागवीत फिरतो
काजळभरला डोह

नियतीची किमया अद्भुत
डोहाचा थांग कुणाला?
काळाच्या मगरमिठीतून
कोणीच नाही सुटला

कुणी घेऊन येतो प्राक्तन
आयुष्य वाहते होते
कोणाच्या नशिबी फरपट
आयुष्य थांबुनी जाते

नदीवरुनी जो पक्षी उडतो
नावच नसते त्याचे
जे प्रेत वाहते पात्रामधुनी
तेही निनावी असते

निरर्थकाचा अर्थ कासया
लावीत बसतो तू रे
व्यर्थ शिणविसी तना-मनाला
अंति काहीच नुरते

- श्रीपाद कोठे, नागपूर
मंगळवार, २९ मे २०१२

गारुड

कशी लागली ओढ अचानक
काहीच कळले नाही,
कसे सावरू मन पळणारे
काहीच वळले नाही

खुण मायेची काय गवसली
अजून ठाऊक नाही
वाट पाहणे असे अनावर
अजून थांबत नाही

रूप लोचनी मम, ठसलेले
पुसले जातच नाही
दोन क्षणांचे तुझे बरसणे
मनास सोडत नाही

तव शब्दांची गोड मधुरता
श्रवणी गुंजत राही
तव नेत्रांची भाव मधुरता
मजला व्यापून राही

येणे आणिक जाणे अवचित
स्वरात गुंफून पाही
सात स्वरांची गोड सरगम
अपुरी अपुरी होई

भेट आपुली अशी कशास्तव
घडली असेल सांग
जादू असली कशी माझ्यावर
केलीस मजला सांग

- श्रीपाद कोठे, नागपूर
शनिवार, १९ मे २०१२

आभाळ भरोनी आले

आभाळ भरोनी आले
मन काळोखाशी बोले
निस्तब्ध उषेच्या डोई
स्वप्नांचे अवजड ओझे

दारी उभा वासुदेव
झोळीत काय मी घालू
जो स्वप्न वाटतो त्याला
स्वप्नांचे मरणे सांगू?

मी उदास बसलेला
थिजलेल्या डोळ्यासंगे
स्वप्नांच्या कलेवराशी
मज बोलायचे आहे

जीव त्यांचा गेला आहे
तडफड होते माझी
निर्लेप मनाने स्वप्ने
आभाळी विरुनी जाती

घेऊन जा रे तिरडी
त्यांच्या कलेवराची
भंगून जाईल छाती
स्मरणांच्या भाराखाली

मी होतो मुक्त जरासा
पारावर वार्यासंगे
उरलेल्या श्वासांसाठी
राहायचे मज मागे

-श्रीपाद कोठे, नागपूर
मंगळवार, ८ मे २०१२